De Twee Hoofdstromingen van Verslaving
Verslavingsdeskundigen delen verslavingen grofweg in twee hoofdcategorieën in: middelenverslavingen en gedragsverslavingen. Elk type heeft zijn eigen kenmerken en uitdagingen.
Middelenverslavingen: Wanneer Stoffen de Controle Overnemen
Bij middelenverslavingen raakt het lichaam fysiek en psychisch afhankelijk van bepaalde stoffen. De meest voorkomende vormen zijn:
Alcoholverslaving blijft een van de meest wijdverspreide verslavingen in onze samenleving. De sociale acceptatie van alcohol maakt het vaak moeilijk om de overgang van gebruik naar verslaving te herkennen.
Drugsverslaving omvat een breed spectrum van middelen zoals cocaïne, XTC, GHB en cannabis. Elke drug heeft zijn eigen verslavingspotentieel en gezondheidsrisico's.
Medicijnverslaving ontstaat vaak onschuldig door legitiem medisch gebruik van pijnstillers of slaapmedicatie. Het lichaam went aan de stof en vraagt om steeds hogere doses.
Nicotineverslaving door roken en vapen is bijzonder hardnekkig vanwege de snelle werking en frequent gebruik gedurende de dag.
Cafeïneverslaving wordt vaak onderschat, maar kan zich manifesteren in overmatig gebruik van koffie, energiedrankjes of andere cafeïnehoudende producten.
Gedragsverslavingen: Wanneer Activiteiten Dwangmatig Worden
Gedragsverslavingen draaien niet om stoffen, maar om repetitieve handelingen die tijdelijk opluchting of plezier geven:
Gokverslaving vindt tegenwoordig vaak plaats via online casino's, maar ook traditionele speelhallen, krantenwinkeltjes of zelfs smartphone-apps bieden toegang tot gokactiviteiten.
Gameverslaving is vooral onder jongeren een groeiend probleem, waarbij urenlang gamen ten koste gaat van sociale contacten, school of werk.
Social media-verslaving manifesteert zich in dwangmatig scrollen, constant checken van berichten en het zoeken naar likes en validatie online.
Seks- of pornoverslaving kan leiden tot relatieproblemen en een verstoord beeld van intimiteit.
Werkverslaving (workaholisme) wordt soms geprezen in onze prestatiegerichte cultuur, maar kan leiden tot burn-out en sociale isolatie.
Eetverslaving gaat verder dan gewoon veel eten en kan zich uiten in dwangmatig eten of juist extreem controleren van voedselinname.
Shopverslaving biedt tijdelijke emotionele opluchting door het kopen van spullen, vaak met financiële problemen als gevolg.
Liefdesverslaving houdt in dat iemand obsessief op zoek is naar romantische bevestiging en moeilijk alleen kan zijn.
De Vergeten Derde Categorie: Emotieverslaving
Er bestaat echter nog een derde vorm van verslaving die niet onder de traditionele categorieën valt: emotieverslaving. Deze vorm wordt vaak over het hoofd gezien, maar kan even destructief zijn als andere verslavingen.
Wat is Emotieverslaving?
John Bradshaw, een bekende counselor en expert op het gebied van verslavingen, beschrijft emotieverslaving als een manier waarop iemand vastzit in destructieve emotionele patronen. Het gaat om dwangmatig handelen vanuit destructieve emotionele toestanden.
De meest voorkomende emoties waaraan mensen verslaafd kunnen raken zijn:
- Schuld - Het constante gevoel tekort te schieten
- Schaamte - Diep gevoel van onwaardigheid
- Angst - Chronische bezorgdheid en stress
- Woede - Voortdurende irritatie en boosheid
- Verdriet - Blijvende droefheid en melancholie
- Verlating of afwijzing - Het gevoel niet gewenst te zijn
Waarom Raken Mensen Verslaafd aan Negatieve Emoties?
Het lijkt paradoxaal: waarom zou iemand verslaafd raken aan pijnlijke gevoelens? De verklaring ligt vaak in de kindertijd. Emoties die in de vroege levensjaren een grote rol speelden, kunnen bekend en vertrouwd aanvoelen, zelfs als ze pijnlijk zijn.
Deze vertrouwde emoties kunnen zelfs "veilig" voelen, juist omdat ze bekend zijn. Het onbekende - zoals vreugde, rust of zelfvertrouwen - kan angstaanjagend overkomen voor iemand die gewend is aan drama en pijn.
De Cyclus van Emotieverslaving
Net als andere verslavingen volgt emotieverslaving een herkenbaar patroon:
Stap 1: De TriggerEr gebeurt iets dat oude pijn aanraakt, zoals een afwijzing, kritiek of ruzie. Deze situatie activeert bekende emotionele patronen.
Stap 2: Automatische Emotionele Reactie
De persoon voelt zich meteen buitengesloten, onwaardig, woedend of verdrietig. Deze reactie is automatisch en lijkt buiten de eigen controle te vallen.
Stap 3: Tijdelijke Opluchting of 'Kick'Door te huilen, schreeuwen, zich terugtrekken of dramatisch te reageren, ontstaat een gevoel van bekendheid of zelfs "rechtvaardigheid". Het voelt even "juist" aan.
Stap 4: De TerugvalNa de emotionele uitbarsting ebt het gevoel weg, maar de onderliggende pijn blijft bestaan of wordt zelfs erger. De cyclus staat klaar om zich te herhalen bij de volgende trigger.
Herkenning in de Praktijk
In mijn werk in de gevangenis zie ik regelmatig voorbeelden van emotieverslaving. Sommige mensen blijven steeds terugkeren naar dezelfde drama's of destructieve relaties waarin ze zich niet gezien of geliefd voelen.
Ze kiezen onbewust voor situaties die overeenkomen met hoe ze zich vroeger voelden, omdat deze pijn vertrouwd is. Hoewel ze bewust naar liefde en acceptatie zoeken, sabboteren ze onbewust situaties waarin ze dit zouden kunnen vinden.
Behandeling en Herstel
Het herkennen van emotieverslaving is de eerste stap naar herstel. Net als bij andere verslavingen is professionele hulp vaak nodig om de onderliggende patronen te doorbreken.
Therapievormen zoals cognitieve gedragstherapie, EMDR of schematherapie kunnen helpen om:
- Bewustwording te creëren van emotionele patronen
- Triggers te herkennen en anders te benaderen
- Nieuwe, gezondere copingstrategieën te ontwikkelen
- Het zelfbeeld en zelfwaardering te verbeteren
Conclusie
Verslaving kent vele gezichten. Naast de bekende middelen- en gedragsverslavingen verdient emotieverslaving meer aandacht. Het herkennen van destructieve emotionele patronen kan de eerste stap zijn naar een gezonder en gelukkiger leven.
Of het nu gaat om alcohol, gokken of chronische woede - alle verslavingen hebben gemeen dat ze tijdelijk lijken te helpen, maar uiteindelijk meer schade aanrichten dan ze oplossen. Gelukkig is er altijd hoop: met de juiste ondersteuning en behandeling is herstel mogelijk.